IV.1. Μια σύντομη εισαγωγή στους βρώσιμους δασόκηπους
Οι βρώσιμοι δασόκηποι αποτελούν την περαιτέρω επέκταση ενός βρώσιμου κήπου. Είναι ιδανικά μέρη για θεραπεία και περισυλλογή ∙ καλλιεργούμενα οικοσυστήματα που δημιουργούν υγιή και ασφαλή περιβάλλοντα, μας τρέφουν, προστατεύουν το χώμα, τις θρεπτικές ουσίες και την βιοποικιλότητα και λειτουργούν επίσης ως νεροχύτες άνθρακα. Βασίζονται στην παρατήρηση και την έμπνευση από τα φυσικά δάση και σχεδιάζονται βάσει αυτών, με τον σκοπό της απόκτησης τροφής, ενώ επίσης αποκαθιστούν υποβαθμισμένες περιοχές ή περιοχές που απειλούνται με απερήμωση.
Οι βρώσιμοι δασόκηποι αποτελούνται από οπωροφόρα δέντρα όπως δέντρα αβοκάντο, πορτοκαλιές, κερασιές, μηλιές κτλ., οπωροφόρα δενδρύλλια όπως κεράσια των Μπαρμπάντος, σμέουρα, μακρόκαρπα μύρτιλλα (κράνμπερι) και μικρότερα φυτά που φέρουν καρπούς όπως φραγκοστάφυλα Cape (physalisperuviana), φράουλες ή γλυκό αγγούρι (πεπόνι πεπίνο), κα. Υπάρχουν επίσης δέντρα που μας παρέχουν ξυλεία, που δεσμεύουν το ατμοσφαιρικό άζωτο και που προστατεύουν τα ζώα και τη βιομάζα. Αυτό το περιβάλλον δημιουργεί μικροκλίματα χάρη στα διαφορετικά ύψη και στην ποικιλία των ειδών που ταιριάζουν στο βρώσιμο δάσος.
Αυτά τα δάση διαμορφώνουν ένα πολύπλοκο, αλλά ιδιαίτερα αποτελεσματικό σύστημα. Διατηρούν συνεχώς μια κατάσταση τέλειας φυσικής αρμονίας καθώς ο σχεδιασμός τους βασίζεται στη διάταξη της φύσης.
Αν έχουμε αρκετή διαθέσιμη γη, διαμορφώνουμε τους βρώσιμους δασόκηπους ως επέκταση των βρώσιμων κήπων. Μας παρέχουν μια επιπλέον πηγή ποικίλων φρούτων που μπορούμε να πουλήσουμε.
IV. 2. Η προσέγγισή μας ως προς το βρώσιμο δάσος: ο σχεδιασμός του δασόκηπου
Αυτό το μέρος της διδακτικής ενότητας απεικονίζει ένα διαφορετικό μοντέλο όπως διαμορφώθηκε στο πρόγραμμά μας και το ονομάσαμε βρώσιμο δασόκηπο.
Συλλάβαμε την ιδέα, σχεδιάσαμε και ξεκινήσαμε τη δημιουργία του μοντέλου του βρώσιμου δασόκηπου στη μικρή μας φυτεία, καθώς θέλαμε να προσθέσουμε οπωροφόρα δέντρα στα χωράφια μας, τα οποία με την πρώτη ματιά φαίνονταν περισσότερο κατάλληλα για έναν βρώσιμο κήπο λόγω του μεγέθους τους (Εικόνες IV. 1).
Εικόνες IV.1.- Εικόνες από έναν βρώσιμο δασόκηπο το καλοκαίρι στη φάρμα El Mato Tinto
Αυτό το μοντέλο διαχειρίζεται τον χώρο και την παραγωγικότητα με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, ενώ παράλληλα είναι ιδιαίτερα θεραπευτικό για κάθε άνθρωπο που εμπλέκεται στο πρόγραμμα, δημιουργώντας ένα αρμονικό περιβάλλον που αποτελεί παράδειγμα χώρου για να επισκεφθεί κανείς. Σε λίγα χρόνια θα μπορούμε να δούμε όλες τις θεραπευτικές του δυνατότητες (Εικόνες IV. 2).
Εικόνες IV.2.- Μετατροπή ενός από τα χωράφια σε δασόκηπο στη φάρμα El MatoTinto. Στην εικόνα στα αριστερά, από τον Μάιο 2011, μπορούμε να δούμε μερικά τμήματα του χωραφιού: οικοίτες με το ώριμο κομπόστ τους και η επιφάνεια του χώματος (βλ. Διδακτική Ενότητα V) που τις καλύπτει, το πρόσφατα φτιαγμένο ηφαίστειο επικονίασης και τα πρόσφατα φυτεμένα αειθαλή και φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα. Η εικόνα στα δεξιά δείχνει το ίδιο κομμάτι γης τρεισήμισι χρόνια αργότερα, τον Νοέμβριο 2014.
Το μοντέλο αυτό προκύπτει από τον συνδυασμό του βρώσιμου δάσους με τον βρώσιμο κήπο, σχεδιασμένων μαζί. Προκειμένου να μπορεί να εισέρχεται τον χειμώνα η περισσότερη δυνατή ηλιοφάνεια, ο δασόκηπο ςπρέπει να έχει το σχήμα του γράμματος U ή ενός ημικύκλιου με μια ανοιχτή πλευρά, χωρίς αειθαλή δέντρα, που να στρέφεται στον ήλιο.
Είναι ένας δασόκηπος όπου περιλαμβάνονται αειθαλή και φυλλοβόλα δέντρα, θάμνοι, αρωματικά φυτά, λουλούδια και λαχανικά όλα μαζί (Εικόνα IV. 3).
Εικόνα IV. 3.-Εικόνα της ηλιόλουστης πλευράς του δασόκηπου που δείχνει ξεκάθαρα τον μικτό σχεδιασμό δάσους και κήπου.
Εικόνα IV.5.- Η κατανομή των φυλλοβόλων οπωροφόρων δέντρων στον δασόκηπο
IV. 3. Φρούτα, λαχανικά, αρωματικά βότανα και λουλούδια στον δασόκηπο.
Η εναπομείνασα επιφάνεια του χωραφιού θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα, οπωροφόρους θάμνους, μικρά φυτά, βρώσιμα και αρωματικά λουλούδια και λαχανικά προς βρώση και πώληση.
Θα μπορούσαμε να φυτέψουμε φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα με τη χρήση της τεχνικής της τριγωνικής διάταξης, σε απόσταση τουλάχιστον δύο ή τριών μέτρων από το εσωτερικό του U ή του ημικυκλίου που δημιουργούν τα αειθαλή οπωροφόρα (Εικόνα IV. 4).
Εικόνα IV. 4.- Η εικόνα δείχνει τον βρώσιμο δασόκηπο τον χειμώνα. Στα αριστερά, πίσω και στα δεξιά της εικόνας μπορούμε να δούμε φράχτες και αειθαλή οπωροφορόφα που είναι ακόμα μικρά, ενώ στο κέντρο βλέπουμε διάφορα φυλλοβόλα οπωροφόρα που έχουν φυτευτεί με την τεχνική της τριγωνικής διάταξης δίπλα στα λαχανικά και στα βρώσιμα λουλούδια κάθε μεγέθους.
Όταν πρέπει να αποφασίσουμε τον αριθμό των φυλλοβόλων οπωροφόρων που θέλουμε να φυτέψουμε στον δασόκηπο, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη τα χαρακτηριστικά και την τοποθεσία του χώρου: την επιφάνεια, τα κρυφά σημεία, τους δυνατούς ανέμους, την παρουσία βουνών, την έκθεση στον ήλιο κα.
Αν το χωράφι είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένο στον ήλιο, θα φυτέψουμε περισσότερα φυλλοβόλα δέντρα από ό, τι στην περίπτωση περιορισμένης έκθεσης. Αν το κτήμα λαμβάνει πολλή ηλιοφάνεια συνιστάται να φυτεύουμε τα δέντρα αξιοποιώντας την τεχνική της τριγωνικής διάταξης, αφήνοντας χώρο 4-5 μέτρων μεταξύ κάθε οπωροφόρου. Όμως αν λαμβάνει λίγη ηλιοφάνεια, το διάστημα μεταξύ των δέντρων θα πρέπει να είναι 6-7μέτρα (Εικόνα IV. 5).
Figure IV.5.- Spreading of deciduous fruit trees in the garden forest
Στην περίπτωση που το χωράφι είναι τοποθετημένο σε τέτοιο σημείο που χρειάζεται όση περισσότερη ηλιοφάνεια είναι δυνατή, μπορούμε να επιλέξουμε να μην φυτέψουμε καθόλου φυλλοβόλα οπωροφόρα. Σε αυτή την περίπτωση θα ήταν προτιμότερο να αναφερόμαστε σε βρώσιμο κήπο παρά σε δασόκηπο.
Μπορούμε να φυτέψουμε όσες διαφορετικές ποικιλίες αειθαλών και φυλλοβόλων οπωροφόρων είναι δυνατόν σύμφωνα με την περιοχή μας και τουλάχιστον δύο δέντρα από κάθε ποικιλία, προκειμένου να διασφαλίσουμε την ποικιλομορφία καρπών στις διάφορες εποχές του χρόνου και να εξασφαλίσουμε την επικονίαση των ποικιλιών που την έχουν ανάγκη (Εικόνα IV. 6).
Εικόνα IV.6.-Βρώσιμος δασόκηπος την άνοιξη
Η στρατηγική της διαφορετικής κατανομής φυλλοβόλων οπωροφόρων σε σύγκριση με τα αειθαλή οπωροφόρα αποσκοπεί στο να επιτρέψει στα φυτά να λάβουν την σωστή ποσότητα ηλιοφάνειας σε κάθε εποχή. Το φθινόπωρο και τον χειμώνα, το εσωτερικό μέρος της περιοχής με τα φυλλοβόλα δέντρα και λαχανικά εκτίθεται σε όλη την ηλιοφάνεια, ενώ επωφελείται επίσης από τα φύλλα που πέφτουν από τα δέντρα και αποκαθιστούν την επιφάνεια του χώματος (Εικόνες IV. 7).
Εικόνες IV. 7.-Κολάζ εικόνων από λήψεις του χειμώνα με λαχανικά, αρωματικά βότανα και βρώσιμα λουλούδια που έχουν φυτευτεί γύρω από τους κορμούς των φυλλοβόλων οπωροφόρων δέντρων
Από την άνοιξη ως το καλοκαίρι τα φυλλοβόλα οπωροφόρα είναι γεμάτα με φύλλα και καρπούς, εμποδίζοντας την ηλιοφάνεια από το να φτάσει το έδαφος που σκιάζουν τα δέντρα και συνεπώς κάποια λαχανικά που χρειάζονται λιγότερες ώρες στον ήλιο δεν λαμβάνουν υπερβολική ηλιοφάνεια στο κατακαλόκαιρο. Αυτό αποτρέπει την πρόωρη άνθιση των λαχανικών χάρη στην ισορροπία ήλιου και σκιάς που παρέχεται από τα φυλλοβόλα οπωροφόρα αυτή την περίοδο του χρόνου (Εικόνες IV. 8).
Εικόνες IV.8. Λαχανικά και βρώσιμα λουλούδια το καλοκαίρι κάτω από τα φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα
Από την άλλη, τα αειθαλή οπωροφόρα δεν προκαλούν σκιά στην περιοχή των λαχανικών σε καμία εποχή του χρόνου, καθώς δεν φυτεύονται στην ηλιόλουστη περιοχή του δασόκηπου. Ωστόσο παρέχουν συνεχώς βιομάζα και καρπούς στην εποχή τους (Εικόνα IV. 9).
Ακόμα κι αν το κλάδεμα των οπωροφόρων στους βρώσιμους δασόκηπους συνήθως μειώνεται στο ελάχιστο, το κλάδεμα στον βρώσιμο δασόκηπό μας αποτελείται κυρίως από κλάδεμα συντήρησης: κλαδεύουμε τα χαμηλά παρακλάδια και τις παραφυάδες ώστε η περιοχή κάτω από το οπωροφόρο να παραμένει προσβάσιμη και ανοιχτή. Γενικά δεν είναι απαραίτητο το εντατικό κλάδεμα. Μπορούμε επίσης να επιλέξουμε να μην κλαδεύουμε. Στην περίπτωσή μας καταλήξαμε στο ότι αυτό μας εξυπηρετεί καλύτερα. Σε κάθε περίπτωση αν δεν είστε έμπειροι στο κλάδεμα, συνιστούμε να παρακολουθήσετε ένα μάθημα ή ένα εργαστήριο κλαδέματος.
Εικόνα IV.9.- Βρώσιμος δασόκηπος στο τέλος του καλοκαιριού με οπωροφόρα 3 ετών, αειθαλή στις άκρες και φυλλοβόλα στη μέση. Στην αριστερή πλευρά της εικόνας βρίσκεται η απομίμηση του ηφαιστείου επικονίασης μες στον δασόκηπο. Οι άνθρωποι βρίσκονται στην ηλιόλουστη πλευρά του κήπου που δεν έχει αειθαλή δέντρα.
Στην περιοχές που δεν μπορούμε να φυτέψουμε αειθαλή οπωροφόρα λόγω του κλίματος, πρέπει να φυτέψουμε αειθαλή δέντρα της περιοχής που μπορούμε να βρούμε στην ελεύθερη φύση, ακόμα κι αν δεν βγάζουν καρπούς. Εξυπηρετούν ως φράχτες που προστατεύουν από τον άνεμο και την υγρασία τα φυλλοβόλα δέντρα και τα λαχανικά στο εσωτερικό μέρος του δασόκηπου.
Σχεδιάζουμε τον εναπομείναντα χώρο κάτω και ανάμεσα από τα φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα με τον τρόπο που περιγράψαμε στο κεφάλαιο «Σχεδιασμός των καλλιεργήσιμων εκτάσεών μας» στη διδακτική ενότητα «Σχεδιασμός του βρώσιμου κήπου μας». Συμπεριλαμβάνουμε τους μαθητές σε αυτή τη δραστηριότητα προκειμένου να φτιάξουν ένα σχέδιο στο οποίο μπορούν να ζωγραφίσουν και να δημιουργήσουν στρογγυλόμορφα μονοπάτια και κοίτες που σχηματίζουν μάνταλα, στα οποία φυτεύουμε και καλλιεργούμε ποικιλία λαχανικών και σοδειών μεταξύ των οπωροφόρων (Εικόνα V. 10).
Εικόνα IV. 10.-Εικόνα του σχεδίου ενός βρώσιμου δασόκηπου λίγους μήνες μετά τη δημιουργία του
Ίδια όπως στην περίπτωση ενός βρώσιμου κήπου παραμένουν τα συστήματα άρδευσης, το σχέδιο που επιλέξαμε και οι εργασίες συντήρησης του εναπομείναντος χώρου κάτω από τα φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα και μεταξύ τους (Εικόνα IV. 11).
Εικόνα IV. 11.- Σύστημα άρδευσης με τεχνητή βροχή στον βρώσιμο δασόκηπο
Αυτό το μοντέλο δασόκηπου μας εξασφαλίζει ότι το βιολογικό κουτί που δημιουργούμε προς πώληση μπορεί να γεμίσει με ένα μεγάλο εύρος διαφορετικών λαχανικών και φρούτων που παράγονται σε έναν θεραπευτικό και ευχάριστο χώρο επίσκεψης (Εικόνα IV. 12).
Εικόνα IV. 12.-Επίσκεψη στον βρώσιμο δασόκηπο, όπου μπορείς να παρατηρήσεις τους καρπούς κάποιων 5ετών φυλλοβόλων οπωροφόρων που φυτεύτηκαν στο χωράφι. Οι άνθρωποι βρίσκονται στην ηλιόλουστη πλευρά του δασόκηπου, που δεν υπάρχουν αειθαλή δέντρα.
IV. 4. Σύνοψη
Τα ανθρώπινα είδη έχουμε καταστρέψει μεγάλες περιοχές οικοσυστημάτων και φυσικών δασών προκειμένου να δημιουργήσουμε μοντέλα παραγωγής που βασίζονται στη μονοκαλλιέργεια, πιστεύοντας ότι μπορούμε να εξαλείψουμε την πείνα στον πλανήτη. Αυτό το μοντέλο έχει προξενήσει μια μεγάλη απώλεια βιοποικιλότητας φυτών και ζώων, περισσότερη φτώχεια και δεν έχει επιλύσει το πρόβλημα της πείνας στον πλανήτη.
Αυτό που μας δίνει ελπίδα είναι το ότι γνωρίζουμε ότι μπορούμε επίσης να αλλάξουμε αυτή την κατάσταση, αποκαθιστώντας και βελτιώνοντας το έδαφος με σκοπό την αναγέννηση της βιοποικιλότητας, ενώ παράλληλα παράγουμε επίσης υγιεινή τροφή σε τοπικό περιβάλλον.
Ο εντοπισμός των φυσικών πόρων, των πυλώνων που υποστηρίζουν τη ζωή, όπως το χώμα και το νερό, μπορούν να αποτελέσουν τον τρόπο που θα μας επιτρέψει να επιτύχουμε την ευημερία και την κάλυψη των βασικών αναγκών των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών. Η γοητεία του να ζει κανείς μια απλή ζωή μπορεί να αποτελείται από τον συνδυασμό εφευρετικότητας, ενστίκτου επιβίωσης και ακρόασης, παρατήρησης και εισπνοής αυτών που το φυσικό περιβάλλον έχει να μας πει (ΕικόνεςIV. 13).
Εικόνες IV. 13. – Κολάζ εικόνων με τις θεραπευτικές δυνατότητες του βρώσιμου δασόκηπου στις διαφορετικές εποχές του χρόνου
