ΙΙ.1 Παρατήρηση και περισυλλογή βάσει του τί αντιλαμβανόμαστε

Είναι σκόπιμο και πολύ χρήσιμο για τους συντονιστές και τους διαχειριστές των θεραπευτικών κέντρων να κάνουν στην περιοχή τους κάποιο εκπαιδευτικό, εργαστηριακό ή εισαγωγικό μάθημα στο Σχεδιασμός με αρχές Περμακουλτούρας για να αποτελέσουν σημαντικό συμπλήρωμα σε αυτό το Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο PERMIND.

 

Μία πολύ βασική αρχή στην περμακουλτούρα είναι πρώτα να παρατηρούμε και έπειτα να συλλογιζόμαστε σχετικά με το τι έχουμε αντιληφθεί. Είναι απαραίτητο να επικεντρωθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο στην παρατήρηση φυσικών προτύπων και να συλλέξουμε στοιχεία από το περιβάλλον για να σχεδιάσουμε το θεραπευτικό κέντρο ψυχικής υγείας όπου πρόκειται να εφαρμόσουμε τις αρχές Περμακουλτούρας.

Από την αρχή, θα εντάξουμε σε αυτή την εργασία κάθε άτομο με το οποίο συνεργαζόμαστε. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να επεξεργαστούμε μαζί τους το σχέδιο του θεραπευτικού κέντρου. Με την βοήθεια των εκπαιδευτών, αυτά τα άτομα μπορούν να αρχίσουν να σχεδιάζουν τα βασικά σημεία του προγράμματος στην τοποθεσία που κρίνουν καλύτερη σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουν συλλέξει 1.

Μόλις γίνει αυτό, τα σχέδια μπορούν να τοποθετηθούν σε ένα εμφανές σημείο. Με αυτόν τον τρόπο οι ωφελούμενοι έχουν τη δυνατότητα να τα βλέπουν και έτσι αυτά να λειτουργούν ως κίνητρο κατά τη διάρκεια του πραγματικού σχεδιασμού του προγράμματος (Εικόνα ΙΙ. 1).

Εικόνα ΙΙ.1- Ως παράδειγμα: σχέδια του θεραπευτικού κέντρου του Οργανισμού για την Ανάπτυξη της Περμακουλτούρας ADP

Δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως το πρόγραμμα είναι ζωντανό, συνεχώς εκτεθειμένο στη διαδικασία της μεθόδου πειραματισμών και σφαλμάτων λόγω της διαδικασίας της παρατήρησης και της συσχέτισης των διαφορετικών στοιχείων του σχεδιασμού.

Αυτή η μέθοδος των πειραματισμών και σφαλμάτων μπορεί επίσης να εφαρμοστεί ως αποτελεσματική θεραπεία και να γίνει κομμάτι της καθημερινής εκπαίδευσης των ίδιων των ωφελουμένων.

Ο σχεδιασμός της τοποθεσίας εξαρτάται από την περιοχή στην οποία βρίσκεται: το κλίμα, το έδαφος και το υψόμετρο από την επιφάνεια της θάλασσας. Πρέπει να λάβουμε υπόψη την κλιματολογία, τον προσανατολισμό, τη βλάστηση και την κουλτούρα ώστε να προσαρμοστούμε στη φύση της τοποθεσίας.

Σχετικά με την κουλτούρα, για παράδειγμα, η επαφή με την παραδοσιακή γνώση του περιβάλλοντος γύρω από το θεραπευτικό μας κέντρο μπορεί να μας παρέχει σχετικές πληροφορίες για το πρόγραμμα − όπως πληροφορίες σχετικά με τις τοπικές παραδοσιακές σοδειές ή τα κατάλληλα για την περιοχή φυτικά υλικά, ώστε να είμαστε σίγουροι για το σχεδιασμό και την εξέλιξη των καλλιεργειών. Η συλλογή αυτών των πληροφοριών αποτελεί άλλωστε μέρος της κατάρτισης∙ με τη βοήθεια των εκπαιδευτών οι μαθητές μπορούν να επισκεφθούν τους κηπουρούς και τους αγρότες της περιοχής, τα πανεπιστήμια και τα γεωργικά ερευνητικά κέντρα. Έτσι, μπορούν να κοινωνικοποιηθούν και να καταστήσουν γνωστή την περμακουλτούρα και την αποκατάσταση ατόμων με ψυχικές ασθένειες.

Επιπλέον, αυτές οι πληροφορίες μας επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε το υπάρχον δίκτυο σπόρων και τις διόδους εμπορίας με τις οποίες μπορούμε να συνδέσουμε τη μελλοντική παραγωγή περμακουλτούρας μας.

Table of Content

ΙΙ.2 Κλιματολογία και προσανατολισμός της τοποθεσίας

Το να ορίσουμε την κλιματολογία και τον προσανατολισμό (Βορράς, Νότος, Ανατολή και Δύση) μας επιτρέπει να μάθουμε μαζί με τους μαθητές πώς να χρησιμοποιούμε όλες μας τις αισθήσεις την ώρα που παρατηρούμε. Η επίσκεψη σε κάποιο μετεωρολογικό κέντρο της περιοχής ή η εξάσκηση με την πυξίδα στο έδαφος, για παράδειγμα, είναι κάποιοι καλοί τρόποι για να γίνει αυτό.

Επομένως μπορούμε να μάθουμε πού είναι οι πιο ζεστές ή οι πιο κρύες περιοχές, ώστε να τοποθετήσουμε τα διαφορετικά στοιχεία που σχετίζονται με το θεραπευτικό κέντρο περμακουλτούρας στα σχέδια.

Μπορούμε λοιπόν να τοποθετήσουμε τον βρώσιμο κήπο στην πιο ζεστή περιοχή και όσο πιο κοντά γίνεται στη βασική υποδομή του κέντρου, είτε πρόκειται για ένα σπίτι , είτε για ένα εργαστήριο, μια τάξη, μια αποθήκη με εργαλεία, ένα θερμοκήπιο… Η βασική υποδομή θα χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς και αφετηρία με στόχο την αποτελεσματικότερη εμπορική εκμετάλλευση των λαχανικών και της συγκομιδής.

Οι εγκαταστάσεις για τα ζώα μπορούν να τοποθετηθούν στη διπλανή περιοχή. Τα ζώα έχουν μεγάλη θεραπευτική αξία, γι’ αυτό και η παρουσία τους στο πρόγραμμα δε πρέπει να υποτιμηθεί∙ το γεγονός πως διαφορετικά είδη ζώων μοιράζονται τον ίδιο περιφραγμένο χώρο αποτελεί πηγή περισυλλογής και έμπνευσης για τους ωφελούμενους (Εικόνα ΙΙ.2). Ακόμη και αν δεν είναι εφικτό να φιλοξενηθούν διαφορετικά είδη μαζί, συνιστάται να υπάρχει μία φάρμα ακόμα και με ένα μόνο είδος ή πολλά είδη διαχωρισμένα. Αυτές οι εγκαταστάσεις για τα ζώα πρέπει να οριοθετούνται με περίφραξη ώστε τα ζώα να μη μπορούν να φτάσουν στον βρώσιμο κήπο.

Εικόνα II.2.- Ζώα που συνυπάρχουν (περμακουλτούρα ζώων)

Κοντά σε αυτή την περιοχή μπορούν επίσης να τοποθετηθούν ο χώρος στάθμευσης και η πρόσβαση στο κέντρο. Με αυτόν τον τρόπο λειτουργούν ως όριο που διευκολύνει τη συντήρηση της φάρμας καθώς είναι κοντά στα απορρίμματα του βρώσιμου κήπου και τους εξωτερικούς φυσικούς πόρους, όπως τις ζωοτροφές, κ.α.. Επίσης οι εγκαταστάσεις για τα ζώα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως σημεία επίσκεψης για το κοινό.

Στη διπλανή περιοχή θα τοποθετήσουμε το χώρο βοσκής − συνιστάται να έχει αειθαλή βλάστηση- ο οποίος θα λειτουργεί ως χώρος συγκέντρωσης βιομάζας για οργανικό λίπασμα ή/και για ζωοτροφές, αν χρειάζεται. Η υπόλοιπη περιοχή θα καλυφθεί με έναν βρώσιμο δασόκηπο, τον οποίο θα περιγράψουμε στη Διδακτική Ενότητα ΙV. Η εύρεση του πιο κατάλληλου είδους βοσκότοπου εξαρτάται από την κλιματολογία της περιοχής. Τέτοιου είδους πληροφορίες μπορούν να παράσχουν τα αγροτικά ή/και κτηνοτροφικά ερευνητικά κέντρα της περιοχής.

Η κατασκευή μπορεί να στηθεί κατά μήκος ή γύρω από τη βασική υποδομή, ανάλογα με την τοποθεσία και τις συνθήκες − διαστάσεις, σχήμα, πρόσβαση, διαθεσιμότητα νερού, κτήρια και τα δάση που υπάρχουν ήδη στην περιοχή (Εικόνα ΙΙ.3).

Εικόνα II.3.- Ζώνες στο θεραπευτικό κέντρο του Οργανισμού για την Ανάπτυξη της Περμακουλτούρας στη Φάρμα El Mato Tinto, Τακορόντε, στην Τενερίφη.

Αν οι υποδομές πρόκειται να κατασκευαστούν από την αρχή, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν βιοκατασκευαστικές τεχνικές, τεχνικές με υψηλή θεραπευτική αξία, για τις οποίες θα μιλήσουμε στη Διδακτική Ενότητα VII.

Συνιστάται να χτιστούν οι υποδομές όσο το δυνατόν πιο κοντά στη βασική είσοδο ώστε η πρόσβαση να είναι γρήγορη και πιο εφικτή και επομένως να απαιτεί λιγότερη συντήρηση.

Μόλις ολοκληρωθεί το σχέδιο του κέντρου, είναι πολύ σημαντικό να συνδεθούν  μεταξύ τους οι διαφορετικές ζώνες του χώρου του προγράμματος. Έτσι μπορούμε να εξασφαλίσουμε όσους περισσότερους κλειστούς κύκλους μπορούμε. Για παράδειγμα: το νερό για το πότισμα των λαχανόκηπων συλλέγεται από τις στέγες, τα υπολείμματα από το καθάρισμα των λαχανικών των βρώσιμων κήπων χρησιμοποιείται ως τροφή για τα ζώα ή ως οργανικό λίπασμα για τον ίδιο τον βρώσιμο κήπο, οι βοσκότοποι παρέχουν τροφή για τα ζώα και οργανικό λίπασμα επίσης, τα ζώα καθιστούν ευκολότερη τη θεραπεία για τους μαθητές μας ενώ επίσης παράγουν και θρεπτικά στοιχεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο θερμοκήπιο ή στον βρώσιμο κήπο, ο βρώσιμος δασόκηπος προσφέρει φρούτα, οργανικό λίπασμα, καυσόξυλα για την κουζίνα και ούτω καθεξής (Εικόνες ΙΙ. 4).

Εικόνες ΙΙ.4 – Διαφορετικές εικόνες που δείχνουν τις διασυνδέσεις των κλειστών κύκλων του προγράμματος

Η συστημική φύση της Περμακουλτούρας διασφαλίζει τη δικτύωση των βασικών στοιχείων του προγράμματος. Κάθε στοιχείο πραγματοποιεί διαφορετικές λειτουργίες  που αλληλοσυνδέονται και αλληλοϋποστηρίζονται.

Στις επόμενες παραγράφους θα μιλήσουμε για τη σημασία των διαφορετικών τμημάτων του σχεδιασμού της τοποθεσίας − όπως τις πηγές νερού, τους φράχτες, τους βιοτόπους, το «ηφαίστειο επικονίασης» και το δίκτυο για τα απορρίμματα/ πόρους.

ΙΙ.3 Συλλογή Νερού

Το νερό αποτελεί έναν πολύ σημαντικό πόρο και πρέπει να ενταχθεί με στρατηγικό τρόπο στο πρόγραμμα. Οι περισσότεροι από τους πόρους νερού του θεραπευτικού κέντρου πιθανότατα προέρχονται από εξωτερικές παροχές νερού. Ωστόσο, μπορούν να δημιουργηθούν κάποιες άλλες πηγές μέσω της συλλογής νερού και της διαχείρισης των λυμάτων.  Θα μιλήσουμε για αυτές τις πηγές στο πλαίσιο της έννοιας της συλλογής νερού.

Είτε σχεδιάζουμε ένα νέο μέρος, είτε σχεδιάζουμε εκ νέου ένα ήδη υπάρχον μέρος, πρέπει να ληφθεί υπόψη η δυνατότητα εκτροπής του νερού της βροχής σε χαντάκια. Τα χαντάκια στα μονοπάτια και στα δρομάκια μπορούν να χρησιμοποιηθούν έτσι ώστε να αξιοποιηθεί σωστά κάθε πιθανή κλίση του εδάφους (Εικόνες ΙΙ.5). Τα χαντάκια είναι γραμμικά σκαμμένες περιοχές, που δημιουργούνται περιμετρικά και κατά μήκος του εδάφους και επιτρέπουν το φιλτράρισμα του νερού στο υπέδαφος. Το πλάτος μεταξύ των χαντακιών είναι περίπου 3-15 μέτρα ανάλογα με την ανωμαλία και την έκταση του εδάφους (Εικόνες ΙΙ.6).

ΕικόνεςII.5.- Κανάλια εκτροπής του νερού στον δρόμο

Εικόνα II.6.- Χαντάκια για βρόχινο νερό στο οικόπεδο

Στην περίπτωση που έχουμε υποδομές με στέγες αλλά δεν υπάρχει δεξαμενή αποθήκευσης του νερού, μπορούμε να παρεκκλίνουμε την πορεία του νερού μέσω αυτών των καναλιών. Με αυτόν τον τρόπο επωφελούμαστε από τα θρεπτικά στοιχεία που περιέχει, ανυψώνουμε το επίπεδο του υπεδάφιου νερού της περιοχής και αποφεύγουμε τη διάβρωση. Αυτό βοηθά στο να υπάρχει περισσότερο νερό κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο για τις ρίζες των δέντρων του οπωρώνα, ειδικά την περίοδο της ξηρασίας και του καλοκαιριού.

Το σύστημα συλλογής του βρόχινου νερού διαχειρίζεται το νερό της βροχής με τρόπο που να εισχωρεί στο κανάλι εκτροπής υδάτων που βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της πλαγιάς. Από αυτό το ψηλότερο κανάλι το νερό συνεχίσει ομαλά την πορεία του μέχρι να φτάσει στο σημείο υπερχείλισης στην άλλη άκρη του καναλιού.

Σε περίπτωση ισχυρής βροχόπτωσης, όταν ο όγκος του νερού που μπαίνει μέσα στα χαντάκια είναι μεγαλύτερος από το νερό που μπορεί εκείνη τη στιγμή να φιλτράρει το έδαφος, το επίπεδο της στάθμης του νερού συνήθως ανεβαίνει και το νερό που περισσεύει περνά σε ένα δεύτερο χαντάκι που συνδέεται με το πρώτο (Εικόνες ΙΙ.7). Και ούτω καθεξής, μέχρι το νερό να φτάσει στο χαντάκι στο χαμηλότερο σημείο της πλαγιάς, όπου θα υπερχειλίσει και θα περάσει σε ένα μονοπάτι, έναν δρόμο ή ένα ρυάκι.

Εικόνα II.7.- Χαντάκια σε έναν βρώσιμο κήπο με ανυψωμένες κοίτες

‘Ένας άλλος τρόπος συλλογής του νερού της βροχής είναι να αιχμαλωτιστεί στο ίδιο το χώμα της καλλιεργήσιμης γης. Η απορροφητικότητα του σωστά καλλιεργημένου χώματος – για το οποίο θα μιλήσουμε στην Διδακτική Ενότητα ΙΙΙ- επιτρέπει σε όλη η βροχή που πέφτει στις κοίτες και στα μονοπάτια του βρώσιμου κήπου να απορροφάται από το χώμα του κήπου (Εικόνες ΙΙ. 8).

Εικόνα II. 8.- Εικόνες από απορροφητικό χώμα

Ένας τρίτος τρόπος συλλογής του νερού της βροχής είναι να διοχετεύσουμε το νερό σε κανάλια συνδέοντας κάθε στέγη των υποδομών του κέντρου με τη δεξαμενή, όπου αποθηκεύεται για μετέπειτα χρήση (Εικόνες ΙΙ.9).

Εικόνες II.9.- Διοχέτευση και αποθήκευση του βρόχινου νερού από διάφορες στέγες

Επίσης μια άλλη πρόταση συλλογής νερού της βροχής είναι να το κατευθύνουμε από τα μονοπάτια σε ένα σύστημα μικρών δεξαμενών. Ακολουθώντας αυτό το σύστημα, το βρώμικο νερό μπαίνει πρώτα σε μια μικρή δεξαμενή όπου η βρωμιά κατακάθεται. Έπειτα το νερό περνά σε μία δεύτερη δεξαμενή. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται και σε άλλες μικρές δεξαμενές μέχρι το νερό να καθαρίσει επαρκώς και να μπορέσει να αποθηκευτεί σε μία μεγαλύτερη δεξαμενή για μετέπειτα χρήση (Εικόνες ΙΙ. 10).

Εικόνες II.10.-Διοχέτευση, απόχυση και αποθήκευση του νερού της βροχής που έρχεται από τα μονοπάτια

Ανάλογα με το μέγεθος και την κατανομή του εδάφους μπορεί να υπάρξουν μία ή περισσότερες μικρές δεξαμενές.

Ο στόχος της συλλογής νερού είναι να το κρατήσουμε όλο –ή το περισσότερο από αυτό- στο θεραπευτικό κέντρο, ώστε να το διαχειριστούμε αποτελεσματικά.

Για να κλείσουμε τον κύκλο των λυμάτων του κέντρου, μπορούμε να κατασκευάσουμε μία μονάδα διαχείρισης λυμάτων με εργοστασιακά φίλτρα και επαναχρησιμοποιούμενα υλικά. Σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητο να την κατασκευάσουμε στο πλαίσιο μόνιμης τεχνικής εποπτείας προκειμένου να έχουμε τις σωστές διαστάσεις στη μονάδα καθαρισμού. Πρέπει να λάβουμε υπόψη την απαιτούμενη ποσότητα νερού για κάθε άτομο, το κλίμα και τις διατάξεις της περιοχής. Τα λύματα συνήθως προέρχονται από τουαλέτες, ντους, νεροχύτες, πλυντήρια… Με τη σωστή διαχείριση λυμάτων, το νερό μπορεί έπειτα να χρησιμοποιηθεί στην άρδευση, να αποθηκευτεί σε μικρές δεξαμενές ή να εκτραπεί σε χαντάκια.

Εν είδει παραδείγματος θα περιγράψουμε την κατασκευή μιας μονάδας φυσικής διαχείρισης λυμάτων. Έχει σχεδιαστεί με μια εμπειρική κλίμακα για περίπου 10 άτομα στο κέντρο ψυχικής υγείας του Οργανισμού για την Ανάπτυξη της Περμακουλτούρας (ADP). Σε αυτή την περίπτωση, είναι μόνο γκρίζα νερά γιατί όταν χρησιμοποιούμε στεγνά μπάνια, δεν έχουμε αποχετεύσεις:

Πρώτα πρέπει να βεβαιωθούμε πως η μονάδα καθαρισμού θα εγκατασταθεί χαμηλότερα από το επίπεδο των λυμάτων του κέντρου. Έτσι μπορούμε να συλλέξουμε και να εκτρέψουμε τα λύματα προς τη μονάδα καθαρισμού ώστε να χρησιμοποιηθούν για πότισμα ή να αποθηκευτούν.

Έχουμε σκάψει ώστε να θάψουμε τα δοχεία χαμηλότερα από τον αγωγό λυμάτων. Χρησιμοποιούμε 4 συγκοινωνούντα επαναχρησιμοποιούμενα δοχεία με χωρητικότητα περίπου 1000 λίτρων το καθένα (Εικόνες ΙΙ. 11).Τα δοχεία και οι συνδέσεις τους έχουν μία ελαφριά κλίση ώστε να επιτρέπουν στο νερό να ρέει από το πρώτο ως το τέταρτο δοχείο μέσω της βαρύτητας.

Εικόνες ΙΙ.11.- Τοποθέτηση των δοχείων και των συνδέσεων τους

Το πρώτο δοχείο είναι το κοντινότερο στα λύματα και λειτουργεί ως πύργος ζύμωσης για τα λίπη, την αλμυρότητα και την οργανική ύλη. Ο αγωγός με τα απόβλητα νερά εισχωρεί στο δοχείο από την κορυφή, από το επίπεδο της επιφάνειας.

Γεμίζουμε τα δύο τρίτα της χωρητικότητας του με καλάμια ή μπαμπού και το υπόλοιπο με φύλλα από θάμνους. Τα ξύλα από μπαμπού και τα καλάμια πρέπει να κοπούν σε κομμάτια μικρότερου μεγέθους από τη διάμετρο του δοχείου ώστε να μπορούν να τοποθετηθούν οριζόντια (Figure II.12). Στο τέλος της τοποθέτησής του, προστίθεται ένα βάρος έτσι ώστε να βυθίζεται όταν το δοχείο γεμίζει με νερό. Σε αυτές τις φυτικές ίνες υπάρχει ο απαραίτητος βιότοπος για την ανάπτυξη μικροοργανισμών με τον καιρό με φυσικό τρόπο, μικροοργανισμοί που θα είναι υπεύθυνοι για τον καθαρισμό των λιπών, της οργανικής ύλης και των μετάλλων. Αν θέλουμε να αυξήσουμε γρήγορα τη μικροβιακή πανίδα και έτσι να προωθήσουμε τη διαδικασία καθαρισμού του νερού, θα μπορούσαμε να εμβολιάσουμε μικροοργανισμούς με το Bokashi (Wikipedia). Το πρώτο δοχείο θα πρέπει να το κλείσουμε σφιχτά με ένα καπάκι. Στο πρώτο δοχείο συγκεντρώνονται τα λίπη και εξουδετερώνονται από τους μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται στις ίνες.

Το νερό φεύγει από το πρώτο δοχείο χάρη στο σιφόνι που οδηγεί σε έναν μακρύ αγωγό από τη μέση της δεξαμενής στην περιοχή που βρίσκεται πλησιέστερα στη δεύτερη δεξαμενή. Το πάνω μέρος του αγωγού είναι σε σχήμα Τ, ώστε το νερό να μπαίνει λόγω βαρύτητας στο δεύτερο δοχείο. Ο τελευταίος αγωγός είναι κλειστός με ένα καπάκι, έτσι ώστε το νερό να μπορεί να εξαχθεί για ανάλυση (Εικόνες ΙΙ.12).

Εικόνες ΙΙ.12- Εσωτερική σύνθεση του πρώτου δοχείου

Εικόνες ΙΙ.13.- Εσωτερική σύνθεση των υπόλοιπων δοχείων

Figure II.13.- Inner composition of the remaining vessels

Όπως εξηγήσαμε παραπάνω, τα λύματα από το πρώτο δοχείο μπαίνουν στο δεύτερο δοχείο μέσω ενός αγωγού που τοποθετήθηκε στην πάνω άκρη. Με αυτόν τον τρόπο το νερό μεταγγίζεται από την επιφάνεια των χαλικιών ως το σημείο στράγγισης. Μόλις φτάσει εκεί, διοχετεύεται μέσω ενός μεγάλου αγωγού που ανεβαίνει από το σημείο στράγγισης και φτάνει μέχρι το άλλο άνω άκρο. Το νερό πηγαίνει στην τρίτη δεξαμενή, μέσω ενός επιμηκυμένου σωλήνα, που είναι τοποθετημένο 20 cm πάνω από τον πυθμένα που ανεβαίνει από την αποστράγγιση. Ο σωλήνας έχει ένα Τ με το καπάκι του, το αρχείο ελέγχου, τη συντήρηση και την ανάλυση. Η ίδια σύνδεση έγινε μεταξύ του τρίτου και του τέταρτου σκάφους, καταλήγοντας στο τέταρτο στο άνοιγμα.

Μόλις τα τρία δοχεία γεμίσουν με νερό, φυτεύουμε στην επιφάνεια υδρόβια φυτά, κατά προτίμηση κάποια από αυτά που ευδοκιμούν στην περιοχή. Για το πρώτο δοχείο με τα χαλίκια χρησιμοποιήσαμε βούρλα, καλάμια για το δεύτερο και για το τρίτο σπείραμε μία ευρεία ποικιλία φυτών. Τα περισσότερα από αυτά ανθίζουν, βγάζουν άνθη − όπως κρίνους σε διαφορετικά χρώματα ή κρίνους calla– και ομορφαίνουν το τοπίο, ενώ ταυτόχρονα προσελκύουν τα ζώα, κάτι από το οποίο επωφελούνται οι μαθητές (Εικόνες ΙΙ.14). Τα πρώτα αποτελέσματα της δοκιμής, έναν μήνα μετά την εφαρμογή της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων, έδειξαν ότι το νερό είναι κατάλληλο για πότισμα.

Εικόνες ΙΙ.14- Σειρά εικόνων από τη φυτική ύλη που χρησιμοποιήθηκε στη μονάδα επεξεργασίας λυμάτων

Με αυτούς τους εναλλακτικούς τρόπους συλλογής νερού συνειδητοποιούμε πόσο απαραίτητοι είναι οι πόροι νερού. Οι ωφελούμενοί μας έχουν επίσης τη δυνατότητα να παρατηρήσουν πώς ρέει το νερό μέσα στα χαντάκια κατά τη διάρκεια της βροχερής περιόδου, να το παρακολουθήσουν και να το ακούσουν να πέφτει στη δεξαμενή ή να παρατηρήσουν πώς τα λύματα της μονάδας καθαρισμού αποτελούν μόνιμη φυσική πηγή κατά τη διάρκεια της περιόδου ξηρασίας.

Η μουσικότητα αυτών των εγκαταστάσεων αποτελεί ισχυρό θεραπευτικό στοιχείο.

ΙΙ.4 Φράχτες που λειτουργούν ως σύνορα στα οικοσυστήματα

Ένα από τα πιο σημαντικά βήματα κατά τη διαδικασία της παρατήρησης είναι ο εντοπισμός της κατεύθυνσης του ανέμου, ειδικά της κατεύθυνσηςτου επικρατούντος ανέμου καθώς επίσης και των πιο δυνατών και καταστροφικών ανέμων. Αυτή η πληροφορία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη κατά την χωροθέτηση του αειθαλή οπωρώνα στα σύνορα του θεραπευτικού κέντρου τα οποία  λειτουργούν ως φράχτες.

Η σύνθεση της συστοιχίας που θα λειτουργεί ως φράχτης μπορεί να αποτελείται από δέντρα και αειθαλείς θάμνους, κατά προτίμηση οπωροφόρα δέντρα και μάλιστα της περιοχής, καθώς είναι πιο ανθεκτικά λόγω της δυνατότητας εγκλιματισμού τους (Εικόνες ΙΙ.15). Οι φράχτες αυτοί χρησιμεύουν ως σύνορα που κάνουν πιο ήπια τη θερμοκρασία και την υγρασία, κατευνάζουν τη δύναμη του ανέμου, ενισχύουν τη βιοποικιλότητα και προστατεύουν τις υποδομές μας για περμακουλτούρα.

Εικόνες ΙΙ.15- Η περιοχή Myrica Faya από το δάσος Laurel (Κανάριες Νήσοι) ως μέρος του φράχτη παρέχει φρούτα, ξύλο, βιομάζα, ξερόχορτα κτλ., ρυθμίζει το ατμοσφαιρικό άζωτο και εξυπηρετεί ως καταφύγιο για πουλιά που χτίζουν φωλιές.

Οι θάμνοι πρέπει να φυτεύονται σε συστοιχία για να κόβουν τον άνεμο και να παρέχουν προστασία. Πρέπει να φυτεύονται σε απόσταση 1-1,5 μέτρου ο ένας από το άλλον για να διαμορφώσουν μια αποτελεσματική πυκνότητα (ΕικόνεςΙΙ.16).

Εικόνες ΙΙ.16 – Φύτεμα και ανάπτυξη των φραχτών

Οι φυτικοί φράχτες παρέχουν βιομάζα για την κάλυψη εδάφους του βρώσιμου κήπου μας, ξύλα, φρούτα και συνθήκες για βοσκή (Εικόνες ΙΙ.17), όπως θα μπορέσουμε να δούμε στις επόμενες διδακτικές ενότητες.

Εικόνες II.17.- Πεσμένα φύλλα από μουσμουλιές, που χρησιμοποιούνται ως φράχτες, λειτουργούν ως βιομάζα για το έδαφος

Οι θάμνοι χρησιμεύουν επίσης ως πόλοι έλξης των ζώων της περιοχής καθώς προσφέρουν τις κατάλληλες συνθήκες για να χτίσουν τις φωλιές τους τα πουλιά. (Εικόνες ΙΙ.18). Επομένως συνεισφέρουν στη βιοποικιλότητα και στην ισορροπία του περιβάλλοντος.

Εικόνες ΙΙ.18- Εικόνες μια φωλιάς υπό κατασκευή και μίας άλλης που ήδη έχει ολοκληρωθεί.

Η περιοχή με τους φράχτες αποτελεί άλλο ένα ενδιαφέρον μέρος για παρατήρηση και μάθηση για τους μαθητές μας, καθώς μπορεί να τους δείξει τις διάφορες λειτουργίες του (το φώλιασμα, την παρατήρηση πουλιών και άλλων ζώων, το προστατευτικό πλέγμα, την παραγωγή βιομάζας, συγκομιδή φρούτων…).

ΙΙ.5 Βιότοποι που προσελκύουν ζώα

Η περιοχή γύρω από τους φράχτες είναι το ιδανικό μέρος για να δημιουργηθούν βιότοποι, μικρά μέρη στα οποία μπορεί να ευδοκιμήσει ζωή, όπως φανερώνει και η λέξη. Ο βιότοπος είναι μια μικρή λίμνη στην οποία ζουν λιβελλούλες, βάτραχοι και φρύνοι μαζί με υδρόβια φυτά – όπως κρίνους, υάκινθους, νούφαρα, ζαχαροκάλαμα- ή με μερικά υδροχαρή φυτά όπως κρίνους και καλαμιές. Τα ζώα της περιοχής μπορούν να επωφεληθούν από το νερό και μπορούμε να αναζητήσουμε υδρόβια και υδροχαρή φυτά που να έχουν τη δυνατότητα να εγκλιματιστούν στο περιβάλλον.

Αυτά τα φυτά βοηθούν το νερό να οξυγονώνεται και το κρατούν καθαρό ώστε να προσελκύει την άγρια πανίδα. Μπορεί να είναι αρπακτικά ζώα τα οποία διατηρούν την ισορροπία στο οικοσύστημα του βρώσιμου κήπου και της γύρω περιοχής, ενώ ταυτόχρονα αυξάνουν τη βιοποικιλότητα. Οι βιότοποι θα ήταν καλό να τοποθετούνται σε σκιερά μέρη και να μην είναι τόσο εκτεθειμένοι για να διευκολύνεται η άφιξη των ζώων.

Οι βιότοποι αποτελούν πάντα ένα ενδιαφέρον μέρος για παρατήρηση και για θεραπευτική έρευνα για τους ωφελούμενούς μας. Μπορούν να χαλαρώσουν και να απολαύσουν την άγρια ζωή που υπάρχει γύρω (Εικόνα ΙΙ.19).

Εικόνα ΙΙ.19 – Ένας πλήρως λειτουργικός βιότοπος ενσωματωμένος στον βρώσιμο κήπο

Μπορούμε να δημιουργήσουμε τον βιότοπο με μεταχειρισμένα υλικά όπως παλιές μπανιέρες, νεροχύτες, βαρέλια ή οποιοδήποτε άλλο δοχείο ικανό να αποθηκεύσει νερό. Οι βιότοποι μπορούν να θαφτούν πλήρως ή εν μέρει αφού βεβαιωθούμε πως δεν υπάρχουν καθόλου ρωγμές ή ραγίσματα (Εικόνες ΙΙ. 20).

Εικόνες ΙΙ.20- Στάδιο κατασκευής βιοτόπου με επαναχρησιμοποιούμενους σωλήνες

Συνιστάται η χρήση υφασμάτων όπως λινάτσας, μεταχειρισμένου χαλιού ή τεχνητού χλοοτάπητα για να καλύψουμε τις άκρες του δοχείου. Αν αυτό το κάλυμμα είναι τοποθετημένο χαμηλότερα από τη στάθμη νερού, θα μπορέσει να βοηθήσει οποιοδήποτε μικρό ζώο πέσει κατά λάθος στον βιότοπο να καταφέρει να σκαρφαλώσει έξω και να βγει από αυτόν.

Χρησιμοποιούμε πέτρες ή κορμούς για να στρώσουμε τις άκρες και να κρατήσουμε το ύφασμα σταθερά τοποθετημένο. Αν βάλουμε μία αρκετά μεγάλη πέτρα στη μέση του βιοτόπου, που να ξεπερνάει το ύψος της επιφάνεια του νερού, θα βοηθήσουμε πολύ τα πουλιά να κάθονται και να πίνουν νερό (Εικόνα ΙΙ.21).

Εικόνα ΙΙ.21- Τεχνητός χλοοτάπητας – σκαλωμένος στις άκρες με πέτρες –που καλύπτει έναν βιότοπο και η κεντρική πέτρα, όπου ξεκουράζονται τα πουλιά

Μόλις ολοκληρωθεί ο βιότοπος, τον γεμίζουμε με νερό και βάζουμε τα φυτά ή τα δοχεία για τα ημιυδρόβια φυτά. Με αυτόν τον τρόπο ενσωματώνονται στο περιβάλλον και δημιουργείται  μία όαση για τα μικρά ζώα.

Είναι καλό επίσης να τοποθετηθεί ένας υποστάτης στον πάτο για να κρατάει σταθερά τα ημιυδρόβια φυτά πάνω από τη στάθμη του νερού (Εικόνα ΙΙ. 22).

Εικόνα ΙΙ.22 – Υδρόβια φυτά σε βιότοπο σε γλάστρα

Η συντήρηση του βιότοπου είναι απλή. Μία φορά το χρόνο θα πρέπει να γίνεται κλάδεμα των φυτών που περιβάλλουν το βιότοπο ώστε να διατηρεί την μορφή του ως όασης.

Επίσης θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι το ένα τρίτο της επιφάνειας του νερού δεν έχει καθόλου φυτά. Αυτό θα διευκολύνει την οξυγόνωση του νερού και την εύκολη πρόσβαση των ζώων (Εικόνα ΙΙ. 23).

Εικόνα ΙΙ.23 – Βιότοπος καλυμμένος ζαχαροκάλαμα χωρίς να καλύπτουν όλη την επιφάνεια του νερού

Η φυτική ύλη από αυτό το κλάδεμα και αυτή που εξάγεται από τον βιότοπο μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί , όπως θα μάθουμε στην ενότητα για τη συντήρηση του βρώσιμου κήπου.

Θα μπορούσαμε επίσης να τοποθετήσουμε ένα ξενοδοχείο εντόμων δίπλα στον βιότοπο, ειδικά εάν διαθέτουμε τον δικό μας απομονωμένο βρώσιμο κήπο σε αστική περιοχή (σχολικά ή αστικά περιβόλια, στέγες, μπαλκόνια) για να προσελκύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο την ευεργετική πανίδα (Εικόνα II. 24).

Εικόνα II. 24.- Διαφορετικά σχέδια για τα ξενοδοχεία εντόμων

ΙΙ.6 «Ηφαίστειο Επικονίασης»

Ένα «ηφαίστειο επικονίασης» αποτελεί καταφύγιο για τους φίλους μας και τους σύμμαχους μας: τις μέλισσες , οι οποίες είναι οι πιο σημαντικοί επικονιαστές. Από τη διαδικασία δεν επωφελούνται μόνο οι βρώσιμοι κήποι και δασόκηποί μας, αλλά και ολόκληρη η γύρω περιοχή (Εικόνα ΙΙ.25).

Εικόνα ΙΙ.25- Οι φίλοι και σύμμαχοι μας, οι μέλισσες

Για να εντάξουμε μία ή περισσότερες κυψέλες με ασφάλεια στο χωράφι μας, χρησιμοποιούμε αυτό που ονομάζουμε «ηφαίστειο επικονίασης». Αυτό μας επιτρέπει να εργαζόμαστε κοντά στις κυψέλες χωρίς κανένα κίνδυνο να μας τσιμπήσουν. Το ονομάσαμε έτσι γιατί έχει το σχήμα ενός μικρού ηφαιστείου (Εικόνες ΙΙ. 26).

Εικόνα ΙΙ.30 – Κυψέλες μέσα στο «ηφαίστειο επικονίασης»

Αν μπορέσουμε να σχεδιάσουμε ένα «ηφαίστειο επικονίασης» θα διαπιστώσουμε ότι είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την αύξηση του δυναμικού επικονίασης στην περιοχή. Επιπλέον θα έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε για τις μέλισσες, να δουλέψουμε μαζί τους και σιγά σιγά να αποκτήσουμε προϊόντα τους όπως το υπέροχο μέλι, την πρόπολη, τη γύρη, τη μαρμελάδα… Αυτά τα εξαιρετικά προϊόντα είναι ευεργετικά για την σωματική ισορροπία και υγεία μας.

Απαραίτητη κρίνεται η παρουσία ενός επαγγελματία μελισσοκόμου για να μας βοηθήσει στη διαδικασία συντήρησης και συγκομιδής της σοδειάς και για να διδάξει τους συμμετέχοντες για τις μέλισσες: την κοινωνική τους ζωή, τη διαχείριση των κυψελών και το πώς αλληλεπιδρούν αποτελεσματικά σε συγκεκριμένες ώρες. Οι μαθητές αγαπούν αυτή τη δραστηριότητα.

Ο σκοπός του κωνοειδούς σχήματος της κατασκευής είναι για να διασφαλίσουμε πως οι μέλισσες θα πετάξουν αρκετά ψηλά όταν φύγουν από το καταφύγιο τους, δηλαδή τις κυψέλες μέσα στο «ηφαίστειο». ‘Έτσι δεν θα αποτελούν απειλή έξω από το «ηφαίστειο επικονίασης» για κανένα άτομο που βρίσκεται κοντά (Εικόνα ΙΙ.27).

Εικόνα ΙΙ.27- Συνύπαρξη ωφελούμενων και μελισσών στον βρώσιμο δασόκηπο

Για την κατασκευή απαιτούνται υλικά όπως ξύλο ή σιδηροσωλήνες – μεταχειρισμένοι κατά προτίμηση. Αυτά τα υλικά θα τα χρησιμοποιήσουμε για να φτιάξουμε έναν κώνο με διάμετρο 5 μέτρων στη βάση του και ύψος 3,5 μέτρων, δημιουργώντας έτσι έναν κύκλο με διάμετρο περίπου 3,5 μέτρων στην κορυφή του κώνου. Το ελάχιστο ύψος των 3,5 μέτρων ανάμεσα στις κυψέλες και το ανώτερο μέρος του ηφαιστείου εξασφαλίζει πως οι μέλισσες δεν αποτελούν απειλή για κανέναν γύρω από το «ηφαίστειο», αλλά ούτε και εμείς για αυτές.

Δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως κατά τη διάρκεια της κατασκευής του ηφαιστείου χρειάζεται να αφήσουμε λίγο χώρο για μία πόρτα που θα παρέχει πρόσβαση στις κυψέλες, ώστε να μπορεί ο μελισσοκόμος να κάνει τακτική συντήρηση (Εικόνα ΙΙ.28).

Figure II.28.- Access door to the “pollinator volcano”

Η κατασκευή πρέπει να εφάπτεται γερά στο έδαφος και να καλύπτεται ολόγυρα– εκτός από την πόρτα και την κορυφή- με ένα μεταλλικό δίχτυ ή ένα δικτυωτό σύρμα με πολύ μικρές τρύπες από τις οποίες να μη μπορούν να περάσουν οι μέλισσες. Με αυτόν τον τρόπο είμαστε σίγουροι ότι οι μέλισσες μπορούν να βγουν από τον κώνο μόνο από την κορυφή. Επομένως εμείς δε θα είμαστε ποτέ στον διάδρομο πτήσης τους, ακόμη κι αν βγουν για να συλλέξουν τη γύρη και το νέκταρ ή για να επιστρέψουν στην κυψέλη.

Είναι καλό να σπείρουμε στο εξωτερικό μέρος της δομής του ηφαιστείου κληματαριές και μελιφόρα φυτά – και ακόμη καλύτερα εάν παράγουν βρώσιμους καρπούς – φυτά που θα αναρριχώνταν στο δίχτυ ή στο συρματόπλεγμα. . Παρέχοντας αυτή τη φυτική κάλυψη, θα λαμβάνουμε φρούτα χωρίς οι μέλισσες και εμείς να αλληλοενοχλούμαστε. Έτσι το «ηφαίστειο» μπορεί να  ενταχθεί αρμονικά στο τοπίο(Εικόνες ΙΙ.29).

Εικόνες ΙΙ.29 – Εξέλιξη της ένταξης του «ηφαιστείου επικονίασης»  με  φρούτα του πάθους

Το ιδανικό μέρος για να στηθεί το «ηφαίστειο» βρίσκεται στον βρώσιμο δασόκηπο.

Στην περίπτωση που υπάρχει εργαστήρι ξυλουργικής, οι εκπαιδευόμενοι μαθητές μπορούν να φτιάξουν κουτιά για τις μέλισσες χρησιμοποιώντας ένα σχέδιο κατασκευής. Στην περίπτωση που δεν υπάρχει εργαστήρι, μπορούμε να αγοράσουμε  κυψέλες από την αγορά.

Το κουτί ή τα κουτιά είναι απαραίτητο να μην ακουμπούν το έδαφος και να βρίσκονται  πάνω σε παλέτες τούβλων για να κρατούν την υγρασία και να διώχνουν το νερό τις βροχερές περιόδους. Προτείνουμε το πολύ τέσσερις κυψέλες σε σειρά για την περιοχή του «ηφαιστείου» (Εικόνα ΙΙ.30).

Figure II.30.- Hives boxes inside the “pollinator volcano”

ΙΙ.7 Δίκτυο απορριμμάτων και πόρων ως μέσο σύνδεσης με τη γειτονιά

Κατά τον σχεδιασμό του χώρου είναι πολύ σημαντικό να λάβουμε υπόψη την ανάγκη ύπαρξης ενός δικτύου διαχείρισης της μετατροπής των απορριμμάτων σε πόρους. Είναι σημαντικό και αναγκαίο να ερευνηθεί η περιοχή ή η κάθε γειτονιά, το χωριό ή η πόλη ώστε να εντοπίσουμε τα απορρίμματα που παράγονται από τους γείτονες μας. Μπορούμε να εκμεταλλευτούμε θετικά τα απορρίμματα ως μέρος του προγράμματος περμακουλτούρας στα πλαίσια της αμοιβαίας υποστήριξης. Αυτή η δραστηριότητα εξυπηρετεί στην επανεκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με την ανάγκη της συλλογικής προστασίας του πλανήτης μας∙ κάποιοι αναλαμβάνουν την ευθύνη ενός μέρους των απορριμμάτων και κάποιοι άλλοι τα χρησιμοποιούν ως θρεπτικά στοιχεία που μετατρέπονται σε τροφή.

Αν έχουμε ήδη κάποια σχέση συνεργασίας με τη γειτονιά, θα ήταν μια καλή ευκαιρία να την εμβαθύνουμε.

Τα υλικά «απορριμμάτων» για τα οποία κάνουμε λόγο είναι οι εφημερίδες, το χαρτόνι, ο αλεσμένος καφές, τα υπολείμματα από κλαδέματα, τα ροκανίδια, τα απορρίμματα από κελάρια, τα μπουκάλια, τα κούτσουρα, οι πέτρες… Αποτελούν πόρους που αποδεικνύονται στρατηγικής σημασίας για τον σχεδιασμό και τη συντήρηση των βρώσιμων κήπων, όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε αυτή την ενότητα. Θα επανεξετάσουμε αυτό το ζήτημα και στα επόμενα κεφάλαια (Εικόνες ΙΙ.31). Η συλλογή αυτών των πόρων μπορεί να γίνεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Θα χρειαστούμε ένα μέρος στο κέντρο για να τα αποθηκεύουμε.

Οι ωφελούμενοι μπορούν να εμπλακούν στην περισυλλογή των υλικών, η οποία αποτελεί μία πολύ καλή ευκαιρία κοινωνικής διάδρασης. Μπορούμε να προσκαλέσουμε τους συνεργαζόμενους γείτονες να δουν το κέντρο και αν είναι δυνατόν, να ξεναγηθούν από τους ίδιους τους ωφελούμενους. Έτσι η όλη διαδικασία μετατρέπεται σε μια δραστηριότητα ανοιχτή σε όλους.

Εικόνα ΙΙ.31- Παραδείγματα συνεργασίας στο δίκτυο μετατροπής των απορριμμάτων σε πόρους

ΙΙ.8 Σύνοψη

Με την ένταξη του προγράμματος Περμακουλτούρας  στα κέντρα μας, εντυπώνουμε στον νου των ωφελούμενών μας τη σημασία της δίκαιης κατανομής και της υπεύθυνης χρήσης των φυσικών πόρων της Μητέρας Γης και τους ευαισθητοποιούμε ως προς αυτά. Επίσης αποδεικνύουμε πόσο περισσότερο αυτάρκεις μπορούμε να γίνουμε με τη σωστή περιβαλλοντική  διαχείριση.

Ενώ μαθαίνουμε πώς να σχεδιάζουμε την τοποθεσία, παράλληλα δίνουμε στους μαθητές μας την ευκαιρία να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Γενικά, δεν έχουμε συνηθίσει να παρατηρούμε το περιβάλλον προκειμένου να μαθαίνουμε από αυτό και να προσαρμόζουμε τις ζωές μας σύμφωνα με τις παρατηρήσεις μας.

Ο σκοπός αυτής της διδακτικής ενότητας είναι  να οργανωθούν οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από αυτή την τοποθεσία, ώστε να μας δώσουν μια συνολική προσέγγιση και να μας παρακινήσουν να σκεφτούμε τις αλλαγές που χρειαζόμαστε για μια καλύτερη ψυχική υγεία. Το ανθρώπινο είδος έχει καταφέρει να καταστρέψει τη φύση, ωστόσο εδώ προτείνουμε ένα νέο σχέδιο ζωής που είναι ικανό να την επουλώσει. Ο τρόπος για να γίνει αυτό είναι να οργανώσουμε τις σκέψεις μας για να ανακαλύψουμε πώς να συνυπάρχουμε και με το περιβάλλον και τους εαυτούς μας και για να κατανοήσουμε τα πνευματικά χαρακτηριστικά της φύσης μας(Εικόνα ΙΙ.32).

Εικόνα ΙΙ.32. Θέα της αίθουσας διδασκαλίας του Οργανισμού για την Ανάπτυξη της Περμακουλτούρας, που είναι βιοκατασκευασμένη από τους ωφελούμενους και ενταγμένη στο περιβάλλον.