Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ PERMIND

Στο πλαίσιο της ανάπτυξης και της εφαρμογής του Εκπαιδευτικού Εγχειριδίου PERMIND, υπάρχουν δύο βασικές έννοιες: η μέθοδος της «επαφής με το έδαφος» και η προσέγγιση της «συν-δημιουργίας».

Η μέθοδος της «επαφής με το έδαφος» αποτελεί με πολλούς τρόπους δοκιμασία για πολλές δραστηριότητες κατάρτισης του ADP, οι οποίες πραγματοποιούνται στη φάρμα και διευκολύνουν την επικοινωνία, την επαφή, την κινητοποίηση και τη συμμετοχή σε ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον όπως αυτό της φάρμας FEMT. Αποσκοπεί στην προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των ατόμων και των φορέων μέσω του εντοπισμού κοινών στόχων και συνεργειών.

Κάθε άτομο που συμμετέχει σε αυτές τις εκπαιδευτικές δράσεις και στα εργαστήρια ξεκινά με το να αισθάνεται το μέρος κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στη φάρμα που διεξάγεται από τους υπεύθυνους του ADP.

Αυτή η τεχνική άρχισε να εφαρμόζεται από την πρώτη κιόλας εκπαιδευτική δράση στη φάρμα με την κατασκευή του Κέντρου Ειδικής Απασχόλησης, από τότε που εφαρμόστηκε η βασική θεραπευτική και διδακτική μέθοδος, από την αρχή της δημιουργίας της ίδιας της φάρμας (Εικόνες Μεθ.1 & Μεθ.2).

Εικόνες Μεθ.1.- Εικόνες από τη διαδικασία του χτισίματος της βιοκλιματικής αίθουσας διδασκαλίας στο FEMT

Εικόνες Μεθ.2.-Εικόνες από τη δημιουργία της αίθουσας διδασκαλίας

Ο τρόπος δράσης της εφαρμογής του CEE-FEMT είναι η «επαφή με το έδαφος»: μια μόνιμη επαφή με τη βιοποικιλότητα του χώματος, των ζώων και των φυτών και τον σχεδιασμό της περμακουλτούρας. Η χρήση του εδάφους ως εκπαιδευτικού και θεραπευτικού εργαλείου επιτρέπει την ανάπτυξη της ευθύνης, της ενσυναίσθησης, της επαγγελματικής κατάρτισης, της επιμονής, του σεβασμού, της ανεκτικότητας, της ομαδικότητας, της καλοδουλεμένης εργασίας, της γνώσης και του σεβασμού του περιβάλλοντος… Μα πάνω από όλα κρατά τους μαθητές συγκεντρωμένους στο «εδώ και τώρα», κάτι που θεωρείται σημαντικό βήμα προς την βελτίωση της ψυχικής τους υγείας.

Αποτελεί μια μέθοδο συ-συνεργασίας μεταξύ των εργαζομένων του CEE-FEMP και των συνεργατών, των μαθητών και των εθελοντών του ADP, η οποία έχει αφήσει τη δική της σφραγίδα σε κάθε εκπαιδευτική δράση, όπως έχει κάνει και στην πρόταση του προγράμματος PERMINDήδη από την αρχή, αλλά και κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας του εκπαιδευτικού εγχειριδίου, όπως θα φανεί παρακάτω.

Η μεθοδολογία της «επαφής με το έδαφος» ως στρατηγική για την παρουσίαση του προγράμματος PERMIND συστάθηκε και εφαρμόστηκε μεταξύ του Νοεμβρίου 2016 και του Μαρτίου 2017 κατά τη διάρκεια του σταδίου της συν-δημιουργίας. Στην πορεία της διαμόρφωσης της πρότασης, o ADP ρώτησε την υπεύθυνη προγραμμάτων σχετικά με τη γνώση Περμακουλτούρας που διαθέτουν τόσο οι υπεύθυνοι των οργανισμών-εταίρων, όσο και οι εκπαιδευτές τους που εργάζονται με άτομα που αντιμετωπίζουν ψυχικές ασθένειες. Εκείνη απάντησε ότι υπήρχε περιορισμένη γνώση εντός αυτών των ομάδων σχετικά με την Περμακουλτούρα και ότι αν το πρόγραμμα εγκριθεί, οι συντονιστές και οι εκπαιδευτές του προγράμματος θα είναι διαφορετικά άτομα. Οι εκπαιδευτές θα εφαρμόζουν τα μονοετή πιλοτικά προγράμματα PERMIND προκειμένου να υπάρχει η εμπειρία των 4 διαφορετικών εποχών αφού θα έχουν βοηθήσει σε ένα εντατικό μάθημα του ADP για την Εκπαίδευση των Εκπαιδευτών στη φάρμα Finca El Mato Tinto.

Ξεκινώντας από εκείνη ακριβώς τη στιγμή, η προσέγγιση της συν-δημιουργίας άρχισε να εφαρμόζεται. Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή είχε ήδη ληφθεί υπόψη στην πρόταση του PERMIND, στην αναφορά των πιλοτικών προγραμμάτων που αναπτύσσονται από εκπαιδευτές και μαθητές με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ο ADP πρότεινε και υπερασπίστηκε την ανάγκη για μια εναρκτήρια συνάντηση του προγράμματος στη φάρμα FEMT προκειμένου να προσφέρει τη δυνατότητα σε κάθε εταίρο του PERMINDνα αισθανθεί και να μοιραστεί με τους υπόλοιπους την Περμακουλτούρα και τις θεραπευτικές της δυνατότητες.

Αυτό σημαίνει ότι το πρόγραμμα ξεκινά με την προσέγγιση της περμακουλτούρας «πρώτα παρατήρησε και μετά δώσε έκφραση σε αυτό που γίνεται αντιληπτό». Αυτό αποτελεί μια ιδιαίτερα αποτελεσματική άσκηση που συνίσταται από τη διαδικασία του να γνωρίσει κανείς και να αισθανθεί επιτόπου ότι δημιουργείται ένας σύνδεσμος μεταξύ της περμακουλτούρας και της ψυχικής υγείας. Τα φυτά, τα ζώα, τα τοπία, τα κτήρια, οι τεχνολογίες και οι ανθρώπινοι οικισμοί αλληλοσυμπληρώνονται με αρμονία και συμβιώνουν δημιουργώντας μια πλούσια ποικιλομορφία. Αυτό δείχνει τον τρόπο με τον οποίο αυτή η διαδικασία αλληλοσυμπλήρωσης καταφέρνει να δημιουργεί σταθερότητα και αντοχή στα φυσικά οικοσυστήματα και συνεπώς να επιτυγχάνει τις μέγιστες δυνατότητες επίτευξης μακροπρόθεσμης οικονομικής βιωσιμότητας.

Η εναρκτήρια «επαφή με το έδαφος» έγινε αντιληπτή ως μια ιδιαίτερα σημαντική δοκιμασία για την έναρξη και την εξέλιξη του προγράμματος. Παρουσιάστηκε και υποστηρίχθηκε ως μια πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της πρότασης του προγράμματος.

Αν η αρχική «επαφή με το έδαφος» στη φάρμα ήταν επιτυχημένη κατά την πρώτη συνάντηση, πιθανότατα θα ενθάρρυνε τους εταίρους να μοιραστούν τις εμπειρίες της περμακουλτούρας και τις θεραπευτικές της δυνατότητες με τους επικεφαλής των τμημάτων τους και τους μελλοντικούς εκπαιδευτές που υποστηρίζουν το εντατικό μάθημα της Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτών (Εικόνες Μεθ.3).

Εικόνες Μεθ.3.- Εικόνες από την «επαφή με το έδαφος» κατά τη διάρκεια της εναρκτήριας συνάντησης του PERMIND στη φάρμα FEMT (25-26 October, 2017)

Στο PERMIND συζητάμε για πιλοτικά προγράμματα, για την παρακολούθηση των επισκέψεων των πιλοτικών προγραμμάτων από τον ADP, για πλατφόρμες ηλεκτρονικής μάθησης, εφαρμογές, αλλά κυρίως για την αξιολόγηση των διαφόρων πιλοτικών προγραμμάτων από τους μαθητές και από τις ομάδες εστίασης (που αποτελούνται από συγγενείς των μαθητών, τεχνικούς, γείτονες, πολιτικούς, σχολεία…) προκειμένου να επιτευχθεί μια κριτική ανάλυση των προγραμμάτων. Όλη αυτή η διαδικασία συν-δημιουργικής συν-αξιολόγησης αναμφίβολα εμπλούτισε το τελικό πρόγραμμα του Εκπαιδευτικού Εγχειριδίου PERMIND, λαμβάνοντας υπόψη ότι στο τέλος του προγράμματος οι διδακτικές ενότητες του Εκπαιδευτικού Εγχειριδίου αποτελούν μέρος της ελεύθερα προσβάσιμης πλατφόρμας ηλεκτρονικής μάθησης.

Η πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε στη φάρμα και βάσει των πρώτων εντυπώσεων σχετικά με τη μεθοδολογία της «επαφής με το έδαφος», είναι σαφές ότι οι βασικοί στόχοι επιτεύχθηκαν:

Πρώτη αξιολόγηση:

Πολύ «ζεστή» και όμορφη ατμόσφαιρα. Υγιεινή, επίσης.
Η έννοια της «ισορροπίας» είναι ό, τι πιο σημαντικό μάθαμε κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής επίσκεψης στους κήπους ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ.
Η καλλιέργεια μιας κουλτούρας (περμακουλτούρας) που συνδυάζει και αξιοποιεί όλες τις πηγές ενέργειας για να δημιουργήσει ένα υγιές οικοσύστημα.
Τώρα για μένα η περμακουλτούρα αφορά τη δημιουργία μιας κυκλικής σχέσης μεταξύ του εδάφους, των φυτών, του νερού, των ζώων και ειδικά των ανθρώπων.
Υπέροχη, πραγματικά υπέροχη φιλοξενία. Πολύ καλά οργανωμένη ολόκληρη η φάρμα. Οι εργασίες, η σύνδεση με την κοινωνία, η ατμόσφαιρα μέσα στην ομάδα.
Ο «φυσικός κύκλος» ζώων-φυτών-γης είναι εντυπωσιακός.
Πόσο σημαντικό είναι να καλλιεργείς χώμα, ήλιο και νερό.
Το οικοσύστημά μας αποτελείται από κύκλους, αλλά για κάποιους λόγους τους αντιλαμβανόμαστε συχνά ως ανεξάρτητους και ασύνδετους. Όταν ζει κανείς σε αστικό περιβάλλον είναι εύκολο να ξεχάσει αυτή την έννοια, καθώς ο κατακερματισμός αποτελεί τον κανόνα.
Η ατμόσφαιρα είναι πολύ ωραία. Η ιδέα της ανακύκλωσης του μέρους δείχνει πώς το καθετί είναι μέρος της ζωής μας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ένα καινούριο ξεκίνημα.
Τα προϊόντα είναι από την περιοχή. Ο τρόπος παρασκευής μπορεί να αντικατασταθεί σε κάθε περίσταση.
Η πρωτοβουλία μπορεί να αξιοποιηθεί αν… αισθανθείς το χώμα… κι αν μπορείς να καταλάβεις πώς μεγαλώνουν τα φυτά.
Τελείως διαφορετικό από αυτά που ξέρουμε. Νιώθεις ότι είσαι μέρος μιας κοινωνίας, μέρος ενός συνόλου, μέρος ενός φυσικού κύκλου.
Ενδιαφέρον, αξίζει να γίνει γνωστό και να διαδοθεί στην ευρύτερη κοινωνία.
Η φιλοσοφία μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε κατάσταση της καθημερινής ζωής: στη διοίκηση, στη στέγαση, στον έγγαμο βίο, στην αγάπη, στις σχέσεις κτλ.
Μακροπρόθεσμη εργασία με σχετικά άμεσα αποτελέσματα.
Μικρή επένδυση που διευκολύνει τη βιωσιμότητά της.
Ελκυστικό δέλεαρ σε μια ατμόσφαιρα κοινωνίας και συλλογικές κινήσεις.
Νέα επαγγελματικά προφίλ προσαρμοσμένα στις ειδικές ανάγκες των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας.
Μεταφορά φιλοσοφίας.
Πόσο θεραπευτικό μπορεί να είναι για ψυχικά ασθενείς ανθρώπους το να καλλιεργούν και να παράγουν.
Πολλές δυνατότητες διασύνδεσης ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας με αυτή την φιλοσοφία εργασίας.
Αυτό που θεραπεύει το χώμα μπορεί να θεραπεύσει και την ψυχή των ανθρώπων.

Εντυπώσεις με τη μορφή ερωτήσεων:

Η σχέση μεταξύ της Ολιστικής αργής προσέγγισης σε σύγκριση με την προσέγγιση «απλά κάντο»;
Ψηφιοποίηση και περμακουλτούρα;
Η σύνδεση και ο τρόπος με τον οποίο συνδέεται με τα εστιατόρια υψηλής γαστρονομίας;
Πόσοι άνθρωποι μπορούν να λάβουν τροφή από αυτό το σύστημα;
Προλαβαίνουμε πάντα να αποκαταστήσουμε ένα κομμάτι γης;
Δημιουργία χώρου- ο τρόπος με τον οποίο η μέθοδος και η νοοτροπία της περμακουλτούρας συνδέεται με τον αστικό σχεδιασμό. Αν βρεις μια τρύπα, φύτεψε!! [Αναφέρεται στη δράση της τεχνικής φυτέματος τρύπας ευρείας ποικιλίας λαχανικών σε ένα κομμάτι γης γεμάτο ποικιλομορφία –κάτι που αρχικά φαίνεται χαοτικό – ενώ η συλλογή λαχανικών γίνεται μια σημαντική εβδομαδιαία θεραπευτική άσκηση. Συζητήσαμε για αυτό στην «επαφή με το έδαφος» και θα συνεχίσουμε τη συζήτηση στις Διδακτικές Ενότητες ΙΙΙ και VI του παρόντος εγχειριδίου.]

Εντυπώσεις με τη μορφή προβληματισμών:

Σχετικά με την εφαρμογή της σε διαφορετικές κλιματικές συνθήκες με έντονες αντιθέσεις.

Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτές οι εντυπώσεις καταγράφηκαν στο ξεκίνημα του προγράμματος ΡERMIND, δύο ώρες μετά την εναρκτήρια συνάντηση, στην έναρξη του διετούς προγράμματος.

Η σύνοψη του τι συνέβη κατά τη διάρκεια της πρώτης συνάντησης διαφαίνεται ξεκάθαρα στην πρώτη παράγραφο του πρώτου ενημερωτικού δελτίου του προγράμματος που κοινοποιήθηκε: «Όταν αρχίσαμε το πρόγραμμα PERMIND τον Σεπτέμβριο του 2017, κανείς από τους εταίρους που συμμετέχουν δεν είχε συναντηθεί εκ του σύνεγγυς με τους υπόλοιπους. Μετά την πρώτη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην Τενερίφη (στην Ισπανία) τον Οκτώβριο, νιώσαμε πραγματικά ότι είμαστε μια οικογένεια. Αυτή είναι η δύναμη της περμακουλτούρας» (Ιανουάριος 2018).

Το μάθημα της Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτών αποτέλεσε την πρώτη δοκιμασία για την αξιολόγηση της ποιότητας του εγχειριδίου, καθώς δόθηκε η ευκαιρία να αξιολογηθούν οι διαφορές μεταξύ του τι είχαν διαβάσει οι εκπαιδευτές στο εγχειρίδιο πριν το μάθημα και του τι διδάχτηκαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Παράλληλα, μια άσκηση συν-δημιουργίας πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του μαθήματος, η οποία υπογράμμισε την ποιότητα του εγχειριδίου, καθώς οι συχνότερες ερωτήσεις εξυπηρέτησαν στο να δημιουργηθεί μια ενότητα Συχνών Ερωτήσεων που προστέθηκε στην πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης.

Η συνολική εικόνα της «επαφής με το έδαφος» ανθρώπων διαφορετικής πολιτισμικής και κλιματικής καταγωγής, με κοινό επαγγελματικό υπόβαθρο και πιθανότατα με διαφορετικές θεραπευτικές κουλτούρες, εμπλουτίζει το ίδιο το μάθημα, καθώς επίσης το εγχειρίδιο και την εφαρμογή των πιλοτικών προγραμμάτων. Σαφώς ευνοεί τη δημιουργία ενός δικτύου PERMIND.

Μια ακόμα έκφραση της μεθόδου της συν-δημιουργίας προκύπτει κατά τη διάρκεια της σύνταξης του ίδιου του Εκπαιδευτικού Εγχειριδίου PERMIND, σε γλωσσικό επίπεδο. Εφόσον συντάχθηκε στα ισπανικά από τον ADP, μεταφράστηκε στα αγγλικά ως γλώσσα διεπαφής για την μετέπειτα μετάφρασή του σε άλλες γλώσσες (σλοβενικά, ελληνικά και σουηδικά).

Ο ADP απαιτεί να μην αρχίσει κανένας εταίρος να μεταφράζει το Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο από τα αγγλικά μέχρι να γίνει η σύγκριση μεταξύ του τι αναφέρεται στο εγχειρίδιο και της κατάρτισης και των πληροφοριών που προσφέρονται κατά τη διάρκεια του εντατικού μαθήματος. Τους ζητείται να προσεγγίσουν φυσικά το εγχειρίδιο στην αγγλική του έκδοση κατά τη διάρκεια του μαθήματος και να το διαβάσουν σαν να είναι ο τουριστικός οδηγός ενός μέρους που αξίζει να επισκεφθούν. Στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για ένα θεραπευτικό μέρος που βασίζεται στην Περμακουλτούρα.

Κατά τη διάρκεια της εβδομάδας του εντατικού μαθήματος έρχονται πρόσωπο με πρόσωπο με 22 χρόνια εμπειρίας στην Περμακουλτούρα με πειραματισμούς και σφάλματα και με 16 χρόνια αξιοποίησης της περμακουλτούρας ως εργαλείου αποκατάστασης της ψυχικής υγείας, η οποία συνοψίστηκε και συστηματοποιήθηκε στο Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο PERMIND, το οποίο διάβασαν πριν επισκεφθούν αυτό το μέρος. Αυτό αποδεικνύεται μια ανεκτίμητης ποιότητας δοκιμασία προκειμένου να αξιολογηθεί το εγχειρίδιο και να απεικονιστούν οι δυνατότητες αναπαραγωγής των πιλοτικών προγραμμάτων.

Η συνεργασία με τους εκπαιδευτές αποτελεί επίσης μια ευκαιρία συν-δημιουργίας, λαμβάνοντας υπόψη τις σημαντικές παρατηρήσεις που προκύπτουν στην συνάντηση. Τα σχόλια των εκπαιδευτών φαίνεται να βελτίωσαν την ποιότητα του εγχειριδίου και να διαβεβαίωσαν την εξέλιξη του προγράμματος. Η καμπύλη εκμάθησης που προκύπτει από την ανατροφοδότηση αποτελεί μια διαδικασία η οποία λήφθηκε υπόψη κατά τη διάρκεια ολόκληρης της εφαρμογής του πιλοτικού προγράμματος συν-δημιουργίας μεταξύ των εκπαιδευτών και των μαθητών. Οι εκπαιδευτές είναι οι πομποί της προσέγγισης της περμακουλτούρας ως προς την ψυχική υγεία στους αντίστοιχους οργανισμούς– οργανισμοί με μακρά παράδοση στον χώρο της υγείας.

Ένα σημαντικό μέρος της διαδικασίας μάθησης είναι να αναλογιζόμαστε όσα μαθαίνουμε. Συνεπώς, κατά τη διάρκεια του μαθήματος κατάρτισης, οι εκπαιδευτές έχουν στη διάθεσή τους κάποιον χρόνο στο ξεκίνημα της ημέρας να αναλύσουν τα μαθήματα της προηγούμενης. Οι εκπαιδευτές θεώρησαν αυτή τη διαδικασία εποικοδομητική, καθώς αναλογίζεται κανείς βήμα προς βήμα της διαδικασία μάθησης και προωθείται η ανταλλαγή γνώσης μεταξύ των συμμετεχόντων. Συνιστάται να προστίθεται αυτό το στάδιο συνέχειας στην αρχή κάθε βήματος στη διαδικασία μάθησης.

Οι επισκέψεις παρακολούθησης του ADP αποτέλεσαν επίσης μια ευκαιρία ανταλλαγής προκειμένου να ενωθούν τα δύο μέρη στη διαδικασία της συν-δημιουργίας. Ήταν χρήσιμο ο ADP να εντοπίζει τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν τα πιλοτικά προγράμματα, να διώχνει τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς που φάνηκαν στην εναρκτήρια συνάντηση του προγράμματος τον Οκτώβριο του 2017, να λαμβάνει υπόψη τα διαφορετικά κλίματα και τους αντίστοιχους πολιτισμούς και να εμπλουτίζει με όλα αυτά την εθνική και διεθνή κάλυψη του Εκπαιδευτικού Εγχειριδίου PERMIND.

Η συλλογική δημιουργία του PERMIND μέσω της εξελικτικής μεθόδου της συν-δημιουργίας συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη ενός εγχειριδίου αυτού του χαρακτήρα. Το επιστέγασμα αυτής της προσέγγισης ήταν η αξιολόγηση από τους ίδιους τους μαθητές κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του εγχειριδίου στα αντίστοιχα πιλοτικά προγράμματα. O ADP, ως υπεύθυνος για το εγχειρίδιο, είχε επίσης την ευκαιρία να μοιραστεί τις εντυπώσεις του με τους μαθητές κατά τη διάρκεια των επισκέψεων παρακολούθησης – επισκέψεις οι οποίες είναι ήταν σημαντικές για την επίτευξη των στόχων του PERMIND, σύμφωνα με την άποψη των αξιολογητών του προγράμματος.

Αυτό το Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο PERMIND δεν είναι το απόλυτο εγχειρίδιο για την Περμακουλτούρα, αλλά ένα εγχειρίδιο που επικεντρώνεται στις θεραπευτικές πτυχές της περμακουλτούρας. Για αυτόν τον λόγο ξεκινούμε με την «Η Περμακουλτούρα ως θεραπεία» στην Διδακτική Ενότητα Ι και συνεχίζουμε στις επόμενες ενότητες με τον σχεδιασμό και τη διατήρηση της Περμακουλτούρας και της θεραπείας σε μια ταυτόχρονη προσέγγιση: «Σχεδιασμός του χώρου» (II), «Σχεδιασμός του βρώσιμου κήπου μας» (III), «Βρώσιμοι δασόκηποι» (IV), «Διατήρηση του βρώσιμου κήπου μας» (V), «Από την σπορά στη συγκομιδή»(VI) και «Η βιοκατασκευή ως μορφή θεραπείας» (VII). Ολοκληρώνουμε το εγχειρίδιο με έναν Επίλογο μέσω της εξισορρόπησης των αξιών της Περμακουλτούρας, δίνοντας έμφαση στην τροφή, στα ενδιαιτήματα και στις υγιείς ανθρώπινες σχέσεις.

Να έχετε ένα καλό ταξίδι περμακουλτούρας και θεραπείας!